Canlıların Ortak Özellikleri

Canlıların birçok ortak özellikleri vardır. Yazımızda TYT sınavında sorumlu olduğumuz canlıların ortak özelliklerini ele alacağız.

1- Hücresel Yapı

2- Beslenme

3- Enerji Üretimi

4- Metabolizma

5- Organizasyon

6- Hareket

7- Çevresel Uyarılara Tepki

8- Üreme

9- Büyüme ve Gelişme

10- Boşaltım

11- Adaptasyon

12- Homeostazi (İç Denge)

13- Protein Sentezi

14- DNA ve RNA Taşıma

Şimdi bu ortak özellikleri açıklayalım.

1 - Hücresel Yapı

 

- Canlıların biyolojik aktivite gösteren en küçük birimidir.

- Hücresel yapısına göre canlılar prokaryot ve ökaryot olarak ikiye ayrılırlar

  > Prokaryot canlılara örnek olarak bakteriler ve arkeleri verebiliriz. Prokaryotik hücreler zarla çevrili çekirdeğe ve organellere sahip değildirler. Yalnızca ribozom organeline sahiptirler çünkü ribozom zarsız bir organeldir.

  > Ökaryot canlılara örnek olarak protistaları, bitkileri ve hayvanları verebiliriz. Ökaryotik hücreler zarla çevrili çekirdeğe ve organellere sahiptirler.

2 - Beslenme

 

- Canlılar metabolik aktivitelerini devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Bu enerjiyi de besin moleküllerinden karşılarlar.

- Canlılar, beslenme şekillerine göre üçe ayrılır:

  > Ototroflar: İnorganik maddeleri kullanarak organik madde sentezleyerek kendi besinini üreten canlılardır. Kullandıkları enerji çeşidine göre ikiye ayrılırlar.

            + Fotoototroflar: Fotosentez yaparlar. Prokaryot ve ökaryot hücrelerde gerçekleşebilir. Güneş => Besin

            + Kemoototroflar: Kemosentez yaparlar. Sadece prokaryot hücrelerde gerçekleşir. Kimyasal maddeler => Besin

  > Heterotroflar: Tüketici canlılardır. İhtiyacı olan organik maddeleri sentezleyemediği için dışarıdan hazır olarak almak zorundadırlar.

  > Hem ototrof hem heterotrof olanlar: Hem inorganik madde kullanarak organik madde üretebilen hem de dışarıdan hazır olarak organik madde alabilen canlılardır.

3 - Enerji Üretimi (Solunum)

 

- Canlılar besin monomerlerini solunum ya da fermantasyon reaksiyonları ile parçalayarak enerji üretiler.

- Elektron taşıma sistemine sahip canlılardan bazıları oksijenli solunum, bazıları oksijensiz solunum yapar.

- Elektron taşıma sistemine sahip olmayan canlılar enerji ihtiyaçlarını fermantasyon reaksiyonları ile sağlar.

Oksijenli Solunum

 

C6 H12 O6 + 6O2 --> 6CO2 + 6H2O + 32 ATP

Oksijensiz Solunum (Anaerobik Solunum)

Reaksiyonunu bilmenize gerek yok çünkü müfredatta yok.

Fermantasyon

 

Etil alkol fermantasyonu: C6 H12 O6 --> 2CO2 + 2C2H5OH + 2 ATP

Laktik asit fermantasyonu: C6 H12 O6 --> 2C3H6O3 + 2 ATP

* Oksijenli solunum yapan canlılarda elektron taşıma sisteminden elektronu en son alan molekül oksijendir ve oksijen çok elektronegatif bir molekül olduğu için enerji verimi yüksektir. Ancak oksijensiz solunumda elektron taşıma sisteminden gelen elektronu en son alan molekül sülfatlı ya da nitratlı moleküller olabiliyor ki bunların elektronegativiteleri oksijen kadar yüksek olmadığından enerji verimi düşüktür.

4 - Metabolizma

 

Anabolizma = Yapım = Sentez = Asimilasyon = Özümleme

- Anabolizma olaylarında her zaman ATP harcanır ve su açığa çıkar.

   > Organik monomerlerden organik polimer molekül sentezlenmesine dehidrasyon sentezi denir.

   > İnorganik maddelerden organik monomer sentezine fotosentez ve kemosentez denir.

Katabolizma = Yıkım = Analiz = Disimilasyon = Yadımlama

- Katabolizma olaylarında her zaman su harcanır ancak her zaman ATP harcanmaz.

  > Büyük organik moleküllerin organik monomerlere parçalanmasına hidroliz denir

  > Organik monomerlerin parçalanmasına solunum denir.

Anabolizma + Katabolizma = Metabolizma

- Yapım ve yıkım olaylarının tümüne metabolizma denir.

5 - Organizasyon

 

Canlılar yaşadıkları çevrede ve kendi vücut yapılarında organize olurlar.

 

Hücre -> Doku -> Organ -> Sistem -> Organizma

Birey -> Popülasyon -> Komünite -> Ekosistem -> Biyosfer

6 - Hareket

 

- Hayvanlar yer ve yön değiştirme şeklinde hareket yaparlar. Buna aktif hareket denir.

- Bitkiler sadece yön değiştirme şeklinde hareket yaparlar. Buna pasif hareket denir.

7 - Çevresel Uyarılara Tepki Verme

 

Tüm canlılar dış ortamdan gelen uyarılara farklı şekilde tepki verir.

8 - Üreme

Eşeysiz (Eşsiz) Üreme: Üremek için bir eşe ihtiyaç duymayan canlıların yaptığı üreme çeşididir.

Eşeyli (Eşli) Üreme: Üremek için eşe ihtiyaç duyan canlıların yaptığı üreme çeşididir. Eşeysiz üremeye olan en önemli üstünlüğü kalıtsal çeşitlilik sağlamasıdır.

Not: Canlının yaşamını devam ettirebilmesi için üremeye ihtiyacı yoktur. Neslini devam ettirebilmek için ürerler. 

Not-2: Eğer bir canlı eşeysiz ürüyorsa ve eşeysiz üreme sonucunda kalıtsal çeşitlilikten bahsediliyorsa bu mutasyondur.

9 - Büyüme ve Gelişme

 

Büyüme: Canlının kütle ve hacim olarak artmasına denir. Hücre bölünmesi sonucu hücre sayısının artması ile sağlanır.

Gelişme: Bireyin sahip olduğu özelliklerin ortaya çıkış sürecidir. Ör: İlkokula yeni başlayan 6 yaşındaki bir çocuğun 100 metreyi koşma zamanıyla aynı çocuğun 18 yaşına geldiğinde 100 metreyi koşma zamanını karşılaştırırsak bu aradaki zaman farkı gelişmeyi gösterir.

10 - Boşaltım

 

Metabolizma sonucu oluşan atıkların canlı yapısından uzaklaştırılması olayına boşaltım denir.

- Tek hücreli canlılarda boşaltım hücre zarından difüzyonla gerçekleştirildiği gibi bazı tek hücrelilerde boşaltım için özel organeller vardır.

- Çok hücrelilerde ise bildiğimiz gibi bunun için özelleşmiş sistemler vardır.

11 - Adaptasyon

 

Adaptasyon, canlıların yaşama ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerin tamamına denir. Bu özellikler canlının hayatta kalmasını sağlıyorsa çevreye uyum sağladığını gösterir.

12 - Homeostazi (İç Denge)

 

Çevre şartlarının değişmesine rağmen canlıların iç çevrelerini dengede kalmasına denir.